Disertaĵo de Viola Beckmann

Kiam la planlingvo Esperanto estis publikigita en 1887, la publiko entuziasme akceptis ĝin kiel novan komunikan lingvon. Kio ŝajnis plejparte kaŝita de samtempuloj estis la fakto, ke la inventinto de tiu ĉi nova lingvo, Ludwig Lejzer Zamenhof (1859-1917), ĉiam komprenis Esperanton kiel parto de pli granda kosmopolita projekto ankaŭ. Nur en 1972 - 55 jarojn post la morto de ĝia aŭtoro - tiu pli larĝa kadro realiĝis per la publikigo de lia Hilelismo. Projekto por la Solvo de la Juda Demando (1901) en plena publika vido.

Tiu ĉi tezo komprenas Esperanton kiel kulturhistorian fenomenon, kiu historie respondas al emerĝanta tutmondiĝo kaj plenumas politika-emancipajn kaj ankaŭ etik-religiajn celojn. La unua aspekto koncernas la signifon de ‚neŭtrala' lingvo por la formado de (trans)kulturaj identecoj: Esperanto, laŭ la hipotezo, estas komprenenda kiel provo krei neŭtralan artefaritan lingvon, kiu respondas al la kompleksaj interrilatoj de lingvo, kulturo, popolo, nacio kaj religio en historia-politika kunteksto kaj traktas novajn transkulturajn identecajn konceptojn sub la signo de kosmopolitismo. Malproksime de linia historia rakonto, la disertaĵo reliefigas la ambivalencojn kaj nekongruaĵojn, kiuj ekzistis kaj parte ankoraŭ ekzistas hodiaŭ inter la politika-etika enkadrigo de Zamenhof kaj la reduktisma ekstera percepto de Esperanto kiel praktika lingvo. La dua aspekto koncernas la specialan signifon de literaturo en la kunteksto de lingvo kaj komunuma konstruado. Kontraste al la pure pragmata kompreno de Internacia Lingvo, la studo komenciĝas de la premiso, ke por Zamenhof kaj la fruaj esperantistoj, la evoluo kaj aktiva propagando de literaturo devis esti la centra maniero starigi Esperanton kiel specialan komunuman lingvon. Malfermante pli larĝan kultur-teorian kaj kulturhistorian perspektivon pri la potenca efiko de literaturo kaj lingvo en konsistigado de (trans)naciaj identecoj, la verko disponigas novajn alirojn al esperantista literaturhistorio. Traktante analogecojn kaj diferencojn al naciaj literaturoj kaj ilian signifon por procezoj de nacikonstruado, novaj komprenoj estas akiritaj pri la kulturaj konstrukuntekstoj de inter/nacia lingvo, trans/nacia literaturo kaj trans/naciaj komunumaj konceptoj.